Obowiązki pracodawcy w związku z wypadkiem przy pracy to szereg czynności, których naruszenie przez przedsiębiorcę może skutkować poważnymi konsekwencjami dla pracodawcy. Skutki nieprawidłowości w realizacji tych obowiązków mogą wystąpić w sferze stosunków z pracownikiem, gdy po stronie tego ostatniego powstanie szkoda, ale także pracodawca ponosi odpowiedzialność karną z tytułu naruszenia w zakładzie pracy zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zakres obowiązków pracodawcy jest częściowo różny w zależności od tego czy wypadek był wypadkiem ciężkim, śmiertelnym lub zbiorowym czy był innym wypadkiem przy pracy. To co jest wspólne dla wszystkich wypadków, to zobligowanie pracodawcy do podejmowania działań, których nadrzędnym celem jest ochrona życia i zdrowia osób znajdujących się w strefie zagrożenia.
Zgodnie z art. 234 kodeksu pracy w razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom. Oczywistym jest, że działania te powinny zostać podjęte niezwłocznie po uzyskaniu informacji o wypadku. Pozostaje bez znaczenia czy pracodawca określa dane zdarzenie jako wypadek przy pracy czy też nie. Znaczna bowiem część obowiązków po stronie pracodawcy wymaga działania służb BHP jeszcze przed dokonaniem prawnej kwalifikacji zdarzenia wypadkowego.
Obowiązki pracodawcy szczegółowo zostały opisane w kodeksie pracy oraz w aktach wykonawczych do kodeksu pracy w tym w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. (Dz.U.2009.105.870 z zm.) w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. W przedmiotowym akcie wskazano, iż do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający:
1)dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych;
2)uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane;
3)dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.
Czynności podejmowane w związku ze zdarzeniem, jak oględziny miejsca zdarzenia powinien wykonać zespół powypadkowy, jeżeli już został powołany. Zgodnie bowiem z § 7 rozporządzenia niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia jego okoliczności i przyczyn. W szczególności zespół jest obowiązany dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku. Jeżeli jest to konieczne, zespół powypadkowy jest obowiązany sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku
Pracodawca samodzielnie, a jeśli została powołana społeczna inspekcja pracy działając w porozumieniu ze społecznym inspektorem pracy wyraża zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku po dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu, jeśli zachodzi potrzeba, szkicu lub fotografii miejsca wypadku.
Dokonywanie zmian w miejscu wypadku bez uzyskania zgody pracodawcy jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu. U pracodawcy, który zgodnie z obowiązującymi przepisami nie ma obowiązku tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy, w skład zespołu powypadkowego zamiast pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy wchodzi pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy, albo specjalista spoza zakładu pracy. Natomiast u tego pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy, w skład zespołu powypadkowego zamiast społecznego inspektora pracy, jako członek zespołu, wchodzi przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zgodnie z przepisami dotyczącymi szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Jeżeli z okoliczności zdarzenia wypadkowego wynika że mamy do czynienia z wypadkiem śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym, pracodawca powinien uzyskać zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem, a w razie zaistnienia takich wypadków w zakładzie górniczym – z właściwym organem nadzoru górniczego (§ 3 ust. 3 rozporządzenia).
Za wypadek śmiertelny uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym sześć miesięcy od dnia wypadku.
Wypadkiem ciężkim jest wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Za zbiorowy wypadek przy pracy uważny jest wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby (art. 3 ust. 4–6 ustawy wypadkowej).
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, zwany dalej „protokołem powypadkowym”, według wzoru ustalonego przez ministra właściwego do spraw pracy. Protokół sporządza pracodawca w terminie 14 dni. Późniejsze sporządzenie protokołu niż w terminie 14 dni wymaga podania przyczyn tego opóźnienia w treści protokołu powypadkowego. Warto zauważyć, że każdy członek zespołu może sformułować zdanie odrębne, a w przypadku rozbieżności zdań członków zespołu powypadkowego o treści protokołu powypadkowego decyduje pracodawca. Po przygotowaniu protokołu zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać poszkodowanego z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdzeniem. Poszkodowany lub inne osoby uprawnione zgodnie z rozporządzeniem mają prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym. Stwierdzenie w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy albo że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia. Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie później niż w terminie 5 dni od dnia jego sporządzenia. Pracodawca prowadzi rejestr wypadków przy pracy na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych.
Po stronie pracodawcy występuje dodatkowo szereg innych obowiązków w zakresie pouczeń uprawnionych osób, prawidłowego dokumentowania zeznań, odpowiadającego wymogom prawnym kompletowania załączników do protokołu wypadkowego, prawidłowej oceny samego zdarzenia, jego prawnej kwalifikacji i jej uzasadnienia, a także zgodnego z przepisami prowadzenia rejestru wypadków.
W tym zakresie ważna dla każdego przedsiębiorcy jest współpraca służb BHP z działem kadr i doświadczonym prawnikiem celem uniknięcia roszczeń czy odpowiedzialności za ewentualne nieprawidłowości.
Radca prawny Karolina Furtak