W polskim prawie mediacje występowały w postępowaniach w trybie karnym i administracyjnym. Od 2005 r. zaczęły one funkcjonować także na gruncie prawa cywilnego. Istotą ich jest to, iż mediator nie ma odgórnie nadanej władzy rozstrzygania sporów. Jego rolą jest wsparcie stron w dojściu do porozumienia na drodze pozasądowej.
Co to jest mediacja i jaki jest jej cel?
Mediacje w polskim prawie mają swoją podstawę prawną w ustawie z dnia 6.06.1997 r. Kodeks postępowania karnego, ustawie z dnia 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawie z dnia 30.08.2002 r. Prawo postępowania przed sądami administracyjnymi. Stanowią one dobrowolną i poufną formę pośrednictwa w sporze, celem osiągnięcia porozumienia pomiędzy jego stronami.
Najczęstszymi celami mediacji jest:
- dochodzenie do otrzymania należnej zapłaty,
- dążenie do zniesienia współwłasności,
- sprawy pracownicze i rodzinne,
- podział majątku i spadku,
- spory sąsiedzkie.
Kim jest mediator?
Mediator jest osobą odgórnie wyznaczoną przez sąd, bądź wskazaną przez obie skonfliktowane strony. Ważne jest jednak by była to osoba całkowicie neutralna i bezstronna. Nie dopuszcza się zatem sytuacji, w której byłaby ona w jakikolwiek sposób powiązana z jedną ze stron sporu bądź też była świadkiem wydarzeń, których dotyczy sprawa. Należy przy tym podkreślić, że nie jest to sędzia ani arbiter. Gdyż jego rolą nie jest rozstrzyganie sporów, a wyłącznie doprowadzenie stron do satysfakcjonującego je kompromisu.
Funkcję mediatora pełnić może osoba fizyczna, która:
- ukończyła 26 rok życia,
- ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz praw publicznych,
- posługuje się językiem polskim,
- ma kompetencje w zakresie prowadzenia mediacji,
- nie jest sędzią (poza sędzią w stanie spoczynku).
W jakich przypadkach stosuje się mediację?
Mediację, stosuje się w sprawach wszelkiego typu, w których możliwe jest osiągnięci ugody. Istotne jest jednak, by jej wszczęcie nie zostało podjęte w momencie przedawnienia.
Warto podkreślić, że wniosek o przeprowadzenie mediacji można złożyć na dowolnym etapie postępowania w sądzie (zarówno przed otwarcie przewodu, jak i w trakcie jego trwania). Wolę taką muszą jednak wyrazić obie strony sporu. Nie można więc rozpocząć mediacji na wniosek tylko jednej z nich. Mediacje na wniosek sądu nie mogą trwać dłużej niż trzy miesiące. Wyjątkowo czas ten może zostać wydłużony. Muszą jednak istnieć wyraźne przesłanki, że dojdzie do ugodowego zakończenia sprawy.
W razie braku uzyskania kompromisu spór zostaje skierowany na drogę sądową. Istotne jest, że nie można powoływać się w postępowaniu na okoliczności mediacyjne, w tym skłonność którejś ze stron do ustępstwa. Te elementy mediacji są bowiem utajnione.
W przypadku prawa karnego mediacje są prowadzone w sprawach osób nieletnich. Celem tego jest dążenie do szybkiego zadośćuczynienia wyrządzonej krzywdy osobie poszkodowanej oraz uświadomienie osobie dopuszczającej się czynu karalnego, że jej zachowanie jest naganne społecznie i wymaga wzięcia za jego skutki odpowiedzialności. Podejście to ma również pośrednią funkcję resocjalizacyjną.
Po zawarciu ugody, jej wynik jest zatwierdzany przez sąd i może być podstawą egzekucji. Moc prawna mediacji jest zbliżona do orzeczenia sądu.